„Dzisiaj nic nie jest pewne i życie jest jedną wielką walką. Jeśli chcesz do czegoś dojść, trzeba podjąć wiele decyzji. A najważniejszą rzeczą, jakiej nauczyłem się w życiu, jest to, że należy sobie powiedzieć: „po prostu zrób to!” i zabrać się do dzieła. Nieważne, co to jest, i jak trudne się wydaje, bo – jak powiedział bardzo dawno temu Platon – „najważniejszą częścią każdej pracy jest początek””[1]. Tak było i w tym przypadku. Zaczęło się, jak w amerykańskim filmie, od spotkania grupy „pozytywnie zakręconych” ludzi, którzy tak bardzo wierzyli w ideę implementacji technologii informacyjnych w budownictwie, że postanowili przekuć swoją pasję i wiedzę w czyn i zarazić nią innych. Jak to zrobić? Jak najskuteczniej, nie mając kapitału idącego w setki tysięcy czy miliony złotych nie tylko rozpowszechnić technologię, ale przekonać do niej innych, niejednokrotnie „zatwardziałych przeciwników” wszystkiego co nowe. To proste. Zacznijmy dzielić się swoją wiedzą! Zaprośmy do swojego świata i pokażmy go z naszej perspektywy. Nie bójmy się! Nauczmy się działać wspólnie, ramię w ramię. Uzupełniajmy się – jak w dobrym zespole, jedna osoba jest dobra w zarządzaniu, inna w liczeniu, a jeszcze inna świetnie rysuje. Super. Zróbmy razem projekt. Innym razem wystartujemy w jednym konkursie, ale jako konkurenci, ty zajmiesz pierwsze miejsce, ja drugie. Prawo rynku. Zawsze jednak z poszanowaniem etyki i z wzajemnym szacunkiem. Tak właśnie działa klaster. W 2012 roku, w gronie 5 firm zapadła decyzja – zakładamy klaster – i tak oto powstało Stowarzyszenie Klaster Technologii Informacyjnych w Budownictwie.

Dziś, w Polsce, o klastrach wiemy już znacznie więcej niż w 2012 roku. Idea klasteringu, choć znana jest od przeszło 25 lat[2] wciąż jednak dla wielu osób / firm jest niejasna i niezrozumiała. Nie zmienia tego nawet fakt, że klastry postrzegane są jako „lokomotywy” rozwoju gospodarczego regionów i krajów[3], co podkreślone zostało w Raporcie  z inwentaryzacji klastrów w Polsce  z 2015 roku .  Celem niniejszego opracowania jest przybliżenie specyfiki działania instytucji wspierających biznes na przykładzie BIM klastra, zwrócenie uwagi na wyjątkowość i niepowtarzalność idei klastrowych oraz fakt, że ich wpływ ekonomiczny zależy od wielu czynników. Zwrócimy uwagę na kilka najważniejszych cech, które stoją u podstaw sukcesu i unikatowego charakteru klastrów.

Zacznijmy zatem od początku. Koncepcja klastra, w ujęciu ekonomicznym, spopularyzowana została przez amerykańskiego ekonomistę Michaela Portera. Jego zdaniem to właśnie klastry wpływają na zwiększenie konkurencyjności regionu a nawet państwa, dzięki trzem podstawowym zaletom: zwiększają produktywność firm zaangażowanych w działalność klastra; podnoszą poziom innowacyjności dzięki m.in. transferowi wiedzy, zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz klastra, współpracy, ułatwionemu dostępowi do nowych technologii, rozwiązań oferowanych przez inne firmy; stwarzają korzystne warunki do tworzenia nowych firm, inicjatyw, realizacji projektów[4]. Charakterystyczną cechą klastrów jest to, że przedsiębiorstwa, organizacje naukowe, organizacje otoczenia biznesu w nim skupione jednocześnie współpracują i konkurują ze sobą. Konkurencja ma w tym przypadku wyzwolić naturalną potrzebę rozwoju wszystkich wymienionych wyżej jednostek nie zaś, stanowić zarzewie konfliktów czy też wszelkiego rodzaju negatywnych emocji. Tu niezwykłą rolę odgrywa Koordynator Inicjatywy klastrowej i mądre zarządzanie.

Klaster to społeczność. Najważniejsze są więzi międzyludzkie. „Ruchy nie rodzą się dlatego, że wszyscy nagle i jednocześnie zdecydują się podążać w tym samym kierunku. Bazują na wzorcach społecznych, które rodzą się jako nawyki związane z przyjaźnią, rozwijają się dzięki nawykom wspólnot i są podtrzymywane przez nowe nawyki zmieniające poczucie własnego ja uczestników.”[5] Klaster nie jest tylko grupą firm, organizacji. Klaster to grupa całkiem konkretnych ludzi, z których każdy wnosi pewną wartość dodaną czyniąc wyjątkowym całą organizację, ale też niejednokrotnie otwierając nowe perspektywy przed innymi osobami, firmami, jednostkami naukowymi. To unikatowa wiedza, doświadczenie, pomysły ludzi czynią tę społeczność silną. Za ludźmi natomiast stoi potencjał firm, które reprezentują, co pozwala spotęgować siłę podejmowanych działań. Aby wyzwolić ten potencjał konieczne jest dbanie o jakość i intensywność kontaktów osobistych przedstawicieli organizacji zrzeszonych w klastrze. Spotkania kwartalne (nie roczne), możliwość uczestniczenia w spotkaniach przez skype (dla firm z drugiego końca Polski i nie tylko), udział we wspólnych wydarzeniach (konferencjach, warsztatach), czy najprościej wspólna kawa, przy okazji, skoro i tak jesteśmy dziś w Warszawie / Poznaniu / Wrocławiu / Gliwicach…Klaster należy budować także, a może przede wszystkim, na poziomie społecznym, a nie tylko techniczno-organizacyjnym.[6] Przykładem i wzorem do naśladowania powinien być tu Koordynator Klastra, to on nadaje rytm we wzajemnych kontaktach w Klastrze. Na nim też spoczywa odpowiedzialność dostrzegania potrzeb członków klastra, zachęcania do działania, wsparcia zarówno na płaszczyźnie biznesowej, jak i „prywatnej – koleżeńskiej”.

Wizja i motywacja. „Zaczynaj z wizją końca”. Inicjatorzy BIM Klastra mieli jasno sprecyzowany cel – najnowsze technologie ICT (ze szczególnym naciskiem na BIM) uczynić przystępnymi, zrozumiałymi dla większego grona profesjonalistów działających w branży budowlanej. Jak to osiągnąć? Stephen R. Covey napisał w swojej książce „7 nawyków skutecznego działania”: „Zaczynać z wizją końca – to zaczynać z jasnym zrozumieniem własnego przeznaczenia, to wiedzieć, dokąd się podąża, by lepiej rozumieć, gdzie się jest teraz, i stawiać każdy krok we właściwym kierunku. Niezwykle  łatwo wpaść w pułapkę aktywności, w wir życia – pracować coraz ciężej i wspinać się po szczeblach drabiny sukcesu po to tylko, by odkryć, że przystawiona jest do złej ściany.”[7] W przypadku BIM Klastra, pozornie chaotyczne działania od początku były nie tylko dobrze zaplanowane, ale też konsekwentnie realizowane.

  • Serce organizacji stanowią ludzie, dla których ta inicjatywa to nie tylko źródło dochodu, ale też pasja (w tym konkretnym przypadku stanowiąca koło napędowe);
  • Organizacja skupia się na łączeniu potencjału i kompetencji firm oraz innych podmiotów pozwalając na realizację dowolnych projektów budowlanych w najnowszych technologiach ICT, wzajemnym rozwijaniu i ubogacania kompetencji osób i firm członkowskich poprzez dzielenie się swoją wiedzą – budując w ten sposób unikatową w skali kraju bazę ekspertów,
  • Konsekwentna praca nad rozpoznawalnością i zaufaniem do marki. Zaangażowanie w wydarzenia promujące BIM ( współorganizacja, partnerstwo, patronat), współpraca z uczelniami technicznymi w zakresie prowadzenia warsztatów dla studentów, liczne publikacje…
  • Klaster to nie tylko stowarzyszenie, to rodzina. Zarząd Klastra dba o wzajemne relacje, słucha sugestii, wspiera klastrowiczów w realizacji wspólnych inicjatyw.
  • Organizacja nie zamyka się na otoczenie. Nie angażuje się w spory zewnętrzne. Ujmując to możliwie najprościej – „robi swoje”.

Na dzień dzisiejszy Stowarzyszenie liczy przeszło 50 firm członkowskich, choć startowało zaledwie w liczbie 5. Jest organizacją rozpoznawalną nie tylko w Polsce ale i na świecie, dysponuje doskonałym gronem eksperckim, współorganizuje największe w kraju wydarzenia dedykowane technologiom ICT ( z naciskiem na technologię BIM), a firmy członkowskie zaangażowane są w jedne z największych inwestycji budowlanych ( z wymogiem BIM) realizowane w Polsce . Zarząd BIM Klastra, nauczony doświadczeniem lat poprzednich  opracował strategię działania na najbliższe 4 lata,  która stanowić ma drogowskaz dla wszystkich firm zrzeszonych w organizacji. Liczy się też fakt, że pomysłodawcy zawiązania tej konkretnej inicjatywy klastrowej, widząc rezultaty swojej dotychczasowej pracy utwierdzają się w poczuciu dobrze wykonanej pracy i słuszności podejmowanych decyzji.

Zaufanie. Współpraca i współzawodnictwo. Klaster nie jest rozwiązaniem dla wszystkich. Koncepcja współzawodnictwa przez współpracę wydaje się logicznie sprzeczna i często trudna do zrozumienia, a  tym bardziej do zaakceptowania. Jak pokazują to doświadczenia dnia codziennego, wymaga to dużej dojrzałości i otwartości firm, organizacji członkowskich oraz mądrości Koordynatora inicjatywy klastrowej. Jak to działa? Zasada jest prosta. Klastrowicze współpracują ze sobą, uzupełniając nawzajem swoje kompetencje i dzięki temu tworzą nową wartość – np. kompleksową (od A do Z) usługę. Tego rodzaju współpraca nierzadko pozwala stworzyć zupełnie nowy, innowacyjny produkt (np. szkolenie, platformę współpracy…), który może podnieść konkurencyjność firm i zwiększyć ich szanse na rynku, jak dzieje się to w przypadku firm członkowskich BIM klastra. Już w pierwszej połowie XX wieku Henry Ford w książce „My Life and Work” określił swoje podstawowe zasady organizacji pracy, z których jedna brzmi „Odrzucenie współzawodnictwa. Ktokolwiek jest w czymś najlepszy, powinien być właśnie tym, który to będzie robił. Przestępstwem jest odbieranie drugiemu jego roli — przestępstwem, gdyż wtedy dla osobistego interesu pogarszamy czyjeś szanse, rządzimy siłą, a nie rozumem.”[8] Co ciekawe, w przypadku inicjatywy klastrowej,  współpraca firm przy jednym projekcie nie wyklucza współzawodnictwa w przypadku np. starań o pozyskanie zlecenia na realizację innego projektu. Mimo tego, bardziej świadome organizacje rozumieją, że to właśnie dzięki połączeniu sił mogą osiągnąć znacznie więcej (efekt synergii) niż działając tylko i wyłącznie na własną rękę. Nie jest to jednak proste i wymaga dużej dozy wzajemnego zaufania, co niestety nie leży w naszej polskiej naturze. Jak pokazuje to przykład BIM Klastra jest to jednak możliwe – poniżej kilka przykładów projektów realizowanych w ramach współpracy członków BIM Klastra:

  • Wdrożenie technologii BIM na projekcie pilotażowym dla PKP PLK (Miastoprojekt Wrocław we współpracy z ekspertami z firm: MAD Engineers i Inframod Consultants),
  • Organizacja konferencji Projektowanie Przyszłości,
  • Organizacja warsztatów w ramach wydarzeń takich jak: Dzień BIM (Politechnika Krakowska), Kongres Smart City (Politechnika Rzeszowska),
  • Prace badawcza „Opracowanie modelu kalkulacji kosztów realizacji robót budowlanych w oparciu o technologię BIM – z zastosowaniem szybkiej ścieżki wyceny macro-BIM” (Datacomp, Politechnika Krakowska).

Efekt synergii:

  • transfer technologii i wiedzy (podwyższenie poziomu wiedzy w przedsiębiorstwie)
  • poszerzenie oferty
  • redukcja kosztów działalności
  • szybszy dostęp do informacji
  • zwiększenie bazy kontaktów

Ludzie, ludzie i jeszcze raz pieniądze. „Co jest najważniejsze w biznesie?” Odpowiedź najczęściej spotykana w literaturze na tak postawione pytanie, brzmi: „Ludzie i pieniądze” ( zawsze w tej kolejności). Dotychczasowe doświadczenia zawodowe autorki opracowania potwierdzają te słowa. Po pierwsze to ludzie i ich kompetencje świadczą o sile klastra. Po drugie – oczywistym jest, że firmy członkowskie chcą, oprócz realizowania ciekawych projektów, zdobywania nowych doświadczeń i poszerzania swojej sieci kontaktów, zarabiać. Dlatego też najbardziej żywiołowo reagują na projekty, które dają im możliwość promowania siebie ( w rozumieniu firmy), zarabiania, pozyskiwania np. nowych rynków zbytu czy kooperantów. Po trzecie – aby sprawnie zarządzać bieżącą działalnością klastra, projektami realizowanymi w ramach podjętej wspólnie inicjatywy, pozyskiwać nowych partnerów czy źródła finansowania konieczne jest zatrudnienie dedykowanej osoby / zespołu do pełnienia roli animatora klastra. Polskie klastry, z uwagi na ograniczone fundusze, szczególnie w początkowej fazie swojej działalności, w większości są zarządzane na zasadzie non profit przez osoby zaangażowane w ich powstanie. W nielicznych przypadkach osoby te łączą w sobie pasję i doświadczenie w zarządzaniu projektami co stymuluje prawidłowy rozwój klastra.

Rysunek 1. Czynniki sukcesu klastrów w Polsce. Źródło: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości / Zespół Sektora Publicznego Deloitte Business Consulting S.A., Benchmarking klastrów w Polsce – 2010 – raport z badania, Warszawa 2010, s. 37

Zasady i obiektywizm. Klaster charakteryzują różne fazy rozwoju (Rysunek 2). Etap „klastra embrionalnego” to czas, kiedy firmy członkowskie poznają siebie i swoje możliwości, ich liczba jest stosunkowo niewielka, ale zaczyna już kiełkować współpraca i realizowane są wspólne projekty. Zdecydowanie trudniejszy czas, szczególnie dla koordynatora inicjatywy klastrowej, to „etap wzrostowy” charakteryzujący się dynamicznym rozwojem: pojawia się coraz większa liczba podmiotów członkowskich, marka klastra staje się już rozpoznawalna na rynku, oczekiwania firm członkowskich (dot. Współpracy i udziału w inicjatywie) są coraz większe. Pojawia się coraz więcej przedsiębiorstw o podobnym profilu działalności, niejednokrotnie stanowiących dla siebie konkurencję. Rozpędu i rozmachu nabierają działania i projekty realizowane w ramach inicjatywy. Na tym etapie warto podjąć decyzję o wprowadzeniu Kodeksu Etycznego, który obowiązywać będzie wszystkie firmy członkowskie i ich przedstawicieli, tak jak miało to miejsce w przypadku BIM Klastra. Nie do przecenienia jest też profesjonalizm i obiektywizm koordynatora, który odpowiedzialny jest za konsekwentne realizowanie strategii działania. Etap ten jest niezmiernie ciekawy i obfitujący w coraz to nowsze pomysły na nowe projekty i inicjatywy. Starsi stażem członkowie zapraszają do współpracy nowe firmy, które często dostarczają rozwiązania nieobecne dotychczas w palecie oferowanej przez firmy zrzeszone w inicjatywie. Mówimy wówczas o uzupełnianiu łańcucha wartości. „Świeża krew” to też inicjowanie nowych pomysłów, dostrzeganie innych rozwiązań tego samego problemu.

Rysunek 2. Cykl życia klastra

Źródło: Cieślak E., ROZWÓJ KLASTRA OD INICJATYWY DO FAZY WZROSTU NA PRZYKŁADZIE KLASTRA SIDE-CLUSTER … 2004

Pasja. Tak naprawdę, bez pasji i marzeń klastry nie mogą istnieć. To właśnie pasja i determinacja do działania decydują o wyjątkowości tej formy współpracy i współdziałania miedzy firmami i organizacjami. Chemia, jaka niejednokrotnie za sprawą koordynatora klastra, wytwarza się między członkami klastra, staję się kołem zamachowym. Jako „ducha przedsiębiorczości” rozumie się tu istnienie wśród podmiotów klastra motywacji do rozwoju, determinacji i zdolności do wprowadzania zmian. W przypadku klastrów nie chodzi o wspólne drukowanie materiałów reklamowych, spotkania przy kawie czy pełne uznania poklepywanie się po ramieniu. Klaster  ma być katalizatorem wydobywającym z jego członków kreatywne pomysły, które dzięki współpracy przekuwane są w czyn, czyli w innowacyjne produkty dostarczone na rynek. Warto jednak zrozumieć, że potrzebny jest czas na poznanie siebie nawzajem, poznanie możliwości partnerów i pokazanie na co nas stać. W tym miejscu warto podkreślić, że aby klaster mógł działać sprawnie i rozwijał się dynamicznie nie wystarczy pasja i dobra wola koordynatora projektu, zaangażowanie musi płynąć ze wszystkich stron. Koordynator jest bez wątpienia łącznikiem, wsparciem i dobrym duchem, ale to zaangażowanie wszystkich członków klastra stanowi o jego sile.

Podsumowując

BIM klaster powstał w 2012 roku i od tego czasu stał się klastrem rozpoznawalnym nie tylko w Polsce ale i na świecie (w kręgach związanych z branżą budowlaną). Jest on doskonałym przykładem instytucji otoczenia  biznesu skupiającej się przede wszystkim na promocji i inkubacji innowacyjnej przedsiębiorczości, transferze technologii i dostarczaniu usług proinnowacyjnych, aktywizacji przedsiębiorczości akademickiej i współpracy nauki z biznesem. Fakt, że BIM Klaster zrzesza dziś ponad 50 firm, organizacji, uczelni wyższych (jako członków i partnerów) , a liczba jednostek zaangażowanych w tę inicjatywę rośnie z miesiąca na miesiąc, jest partnerem i/lub współorganizatorem konferencji/ warsztatów/ szkoleń branżowych jest dowodem na to, że ta forma kooperacji się sprawdza. Wspólnie realizowane projekty, wciąż nowe pomysły i rozszerzanie spektrum organizacji zainteresowanych partnerstwem i członkostwem świadczą o tym, że idea klasteringu działa.

Katarzyna Orlińska-Dejer
BIM Klaster

[1] R. Branson, Zaryzykuj – zrób to! Lekcje życia., Wydawnictwo Natalis, Warszawa 2006

[2]  Michaela Portera opisał koncepcję klastra po raz pierwszy w wydanej w 1990 książce The Competitive Advantage of Nations. W swojej późniejszej książce, On Competition, zdefiniował on klastry jako geograficzne skupiska powiązanych ze sobą firm, wyspecjalizowanych dostawców, usługodawców, firm z pokrewnych sektorów oraz stowarzyszonych instytucji, które konkurują i współpracują ze sobą.

[3] G. Buczyńska, D. Frączek, P. Kryjom, Raport z inwentaryzacji klastrów w Polsce 2015, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2015

[4] https://pl.wikipedia.org/wiki/Klaster_(ekonomia_i_zarz%C4%85dzanie)

[5] Ch. Duhigg, Siła Nawyku. Dlaczego robimy to, co robimy i jak można to zmienić w życiu i biznesie, PZWL Wydawnictwo Lekarskie Sp. Z o.o. , Warszawa 2014, s. 348

[6] W. Wierżyński, Klaster to zaufanie, http://www.pi.gov.pl/PARP/chapter_86196.asp?soid=02091BA6083F43EA929DC1546E4B1599 , [24.01.2014]

[7] Stephen R. Covey, 7 nawyków skutecznego działania, Wydawnictwo MEDIUM, Poznań 2012, s. 97

[8] H.Ford,  My Life and Work, Cornstalk Press, Sydney 1926, (s. 273)

Literatura:

  1. Ławecki M., Klastry i ich wpływ na przedsiębiorczość w regionie, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2013, nr 156,  s. 157-166
  2. Godlewska M., Weiss Elżbieta, Klaster jako forma aliansu strategicznego,
    Contemporary Economics, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie, Warszawa 2007, nr 3, s. 109-118
  3. Lammer-Gamp T., Meier zu Köcker G., Christensen T.A., Klastry i ich indywidualizm. Wzrost gospodarczy poprzez polityki klastrowe ukierunkowane na kreowanie doskonałości w zarządzaniu klastrami, Wydawnictwo VDI/VDE Innovation + Technik GmbH (VDI/VDE-IT), Berlin 2011, Tłumaczenie na j. polski – Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości http://www.pi.gov.pl/PARPFiles/file/klastry/NGPE/20110920_Klastry_i_ich_indywidualizm_raport.pdf
  4. Frączek D., Klastry sposobem na internacjonalizację małych i średnich przedsiębiorstw, http://www.pi.gov.pl/PARP/chapter_86197.asp?soid=A9A59867EE5B46DBAEA30AF1FF905801 , [13.12.2012]
  5. Wierżyński W., Klasterto zaufanie, http://www.pi.gov.pl/PARP/chapter_86196.asp?soid=02091BA6083F43EA929DC1546E4B1599, [24.01.2014]
  6. Wierżyński W., Klastry katalizatorem innowacyjności, http://www.pi.gov.pl/PARP/chapter_86196.asp?soid=4E2138845C7C408596A9446CCFA2BEA5 , [27.07.2012]
  7. Jabłoński M., W labiryncie klastrów, http://www.pi.gov.pl/PARP/chapter_86196.asp?soid=170E56C26DE4483F8618861BCCA8E3F0 , [14.12.2010]
  8. Borowicz A., Dzierżanowski M., Rybacka M., Szultka S., Tworzenie i zarządzanie inicjatywą klastrową., Podręcznik przygotowany na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2009.
  9. Dzierżanowski M., Rybacka M., Szultka S., Rola klastrów w budowaniu gospodarki opartej na wiedzy, https://pomorskiewunii.pomorskie.eu/documents/512265/734650/rola_klastrow_w_budowaniu_gosp_opartej_na_wiedzy/68517440-8bf2-41d1-8d97-a2485ca0a684
  10. Słownik pojęć związanych z definicją klastra, http://www.ecocluster.com.pl/uploads/dynamic/photo/s-ownik-poj-zwi-zanych-z-poj-ciem-klastra.pdf
  11. https://pl.wikipedia.org/wiki/Klaster_(ekonomia_i_zarz%C4%85dzanie)
  12. http://www.csrkompendium.pl/wspolzawodnictwo-czy-wspolpraca
  13. Cieślak E., ROZWÓJ KLASTRA OD INICJATYWY DO FAZY WZROSTU NA PRZYKŁADZIE KLASTRA SIDE-CLUSTER, EKONOMIA XXI WIEKU, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Wrocław 2015